Ο ηλεκτρισμός στην Κύπρο πρωτοεμφανίστηκε το 1903 με την εγκατάσταση, από την τότε αποικιακή Αγγλική Κυβέρνηση, μιας ηλεκτρογεννήτριας για τις ανάγκες του Κυβερνήτη στη Λευκωσία. Μια δεύτερη ηλεκτρογεννήτρια εγκαταστάθηκε μετά από λίγο καιρό στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας.
Το αγαθό του ηλεκτρισμού, άρχισαν να το απολαμβάνουν σταδιακά οι Κύπριοι από το 1912 και μετά, όταν άρχισε η παραγωγή και η δημόσια διάθεσή του σε ευρύτερη εμπορική κλίμακα. Πρωτοπόρα πόλη ήταν η Λεμεσός, στην οποία ιδρύθηκε εταιρεία ηλεκτρισμού με ηλεκτρογεννήτριες. Τον αμέσως επόμενο χρόνο, ιδρύθηκε η Ηλεκτρική Εταιρεία Λευκωσίας, και ακολούθησαν αρκετά χρόνια αργότερα (από το 1922 και μετά) και άλλες πόλεις και Αγροτικά Κέντρα (πχ Μόρφου, Πλάτρες, Πεδουλάς, Λεύκαρα, Παραλίμνι).
Τα πρώτα Δίκτυα Διανομής (χαμηλής τάσης), εγκαταστάθηκαν στα κέντρα πόλεων και συνδέθηκαν στις ηλεκτρογεννήτριες που υπήρχαν, για σκοπούς ηλεκτροφωτισμού και τροφοδοσίας μικρού αριθμού καταναλωτών.
Μέχρι το 1952 που ιδρύθηκε η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, η διάδοση του ηλεκτρισμού στο νησί συνεχιζόταν με πολύ αργό ρυθμό, ενώ ο εξηλεκτρισμός της υπαίθρου ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτος.
Ο πιο πάνω τρόπος παραγωγής και διανομής του ηλεκτρισμού ήταν αντιοικονομικός, δεν επέτρεπε τη γρήγορη εξάπλωσή του και τη συμβολή του στην ανάπτυξη της οικονομίας του τόπου. Την ιδανική λύση στο πρόβλημα, θα έδινε η εγκαθίδρυση ενός κεντρικού οργανισμού για την κάλυψη των αναγκών ηλεκτροδότησης ολόκληρης της Κύπρου.
Έτσι, στις 30 Οκτωβρίου 1952 ιδρύθηκε η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ), που είχε την ευθύνη για την παραγωγή, μεταφορά και διανομή του ηλεκτρισμού. Η ΑΗΚ τα πρώτα δύο χρόνια της ίδρυσής της προχώρησε στην απαλλοτρίωση των μικρών ηλεκτρικών επιχειρήσεων όλων των πόλεων της Κύπρου, ώστε να αρχίσει η μεγάλη προσπάθεια εξηλεκτρισμού του νησιού.
Το 1953 εγκαθιδρύθηκε ο πρώτος Ηλεκτροπαραγωγός Σταθμός (ΗΣ) στη Δεκέλεια με χρηματοδότηση της Κυβέρνησης. Με τη λειτουργία του σταθμού Δεκέλειας, είχαν κατασκευαστεί και οι βασικές γραμμές μεταφοράς που θα συνέδεαν τον σταθμό με τις κυριότερες πόλεις. Έτσι, κατασκευάστηκαν οι γραμμές Δεκέλειας-Λευκωσίας, Δεκέλειας-Λάρνακας, Λάρνακας-Λεμεσού κλπ. Απ' εδώ και πέρα, η ανάπτυξη της ΑΗΚ προχώρησε με γοργά βήματα, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960.
Με την όλο και μεγαλύτερη ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, οι απαιτήσεις σε ηλεκτρική ενέργεια αυξήθηκαν. Ενώ το 1952, η Αρχή ηλεκτροδοτούσε μόνο τις πόλεις της Λευκωσίας και Λεμεσού, το 1954 αύξησε σε 11 τις ηλεκτροδοτούμενες πόλεις και χωριά και το 1960 ο αριθμός αυτός έφτασε τις 100 πόλεις και χωριά, με την ανάλογη αύξηση των γραμμών Μεταφοράς, Υποσταθμών Μεταφοράς και Δικτύου και Υποσταθμών Διανομής.
Η ΑΗΚ προχώρησε στην κατασκευή και δεύτερου ΗΣ στη Μονή, η πρώτη φάση του οποίου ολοκληρώθηκε το 1966 και η τελευταία (τρίτη) το 1976. Παράλληλα το Δίκτυο Μεταφοράς και Διανομής αναβαθμίστηκε στα κέντρα πόλεων και επεκτάθηκε σημαντικά, εξηλεκτρίζοντας σταδιακά τις Κοινότητες σε όλη την Κυπριακή επικράτεια.
Μετά τα τραγικά γεγονότα του 1974, ακολούθησε εκ νέου μία αλματώδης ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, καθιστώντας αναγκαία την ανέγερση νέου ΗΣ, ο οποίος θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και θα αντικαθιστούσε τις πρώτες και αντιοικονομικές πλέον μονάδες του πρώτου σταθμού στη Δεκέλεια. Έτσι, δίπλα στον παλιό σταθμό στη Δεκέλεια, το 1980 ξεκίνησαν οι εργασίες ανέγερσης της πρώτης φάσης του νέου ΗΣ Δεκέλεια Β, ο οποίος ολοκληρώθηκε σε τρία στάδια το 1993. Η κατεδάφιση του παλιού σταθμού στη Δεκέλεια έγινε το 2002 μετά από λειτουργία 40 χρόνων.
Το 1997 άρχισαν οι εργασίες για την ανέγερση ενός νέου ΗΣ στην περιοχή Βασιλικού. Η πρώτη φάση του ΗΣ Βασιλικού, αποτελούμενη από δύο ατμοηλεκτρικές μονάδες παραγωγής και έναν αεριοστρόβιλο ανοικτού κύκλου, λειτούργησε το 2000. Στη συνέχεια, εγκαταστάθηκε και λειτούργησε τρίτη ατμοηλεκτρική μονάδα το 2004, καθώς και δύο μονάδες αεριοστροβίλων συνδυασμένου κύκλου το 2010 και 2011. Επιπρόσθετα, στη Δεκέλεια, εγκαταστάθηκαν και τέθηκαν σε εμπορική λειτουργία μηχανές εσωτερικής καύσης τα έτη 2009 και 2010.
Η καταστροφική έκρηξη στη Ναυτική Βάση στο Μαρί στις 11/7/2011 κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς τον ΗΣ Βασιλικού. Τότε ξεκίνησε ένας τιτάνιος αγώνας στην ΑΗΚ για πλήρη επιδιόρθωση και επαναφορά σε λειτουργία του ΗΣ Βασιλικού. Είναι αδιαμφισβήτητα ένα μεγάλο επίτευγμα ότι σε διάστημα μόλις δύο ετών έγινε πλήρης ανοικοδόμηση του Σταθμού και, μέχρι το καλοκαίρι του 2013, όλες οι μονάδες παραγωγής του είχαν τεθεί σε εμπορική λειτουργία.
Σύμφωνα με Ευρωπαϊκή οδηγία και σχετικές αποφάσεις της ΡΑΕΚ το 2014, η ΑΗΚ έχει διαχωριστεί σε 4 Βασικές Ανεξάρτητες Ρυθμιζόμενες Δραστηριότητες και τη Διεύθυνση Μη Ρυθμιζόμενων δραστηριοτήτων. Η κάθε Βασική Ρυθμιζόμενη Δραστηριότητα οργανώνει τα τμήματά της ανεξάρτητα ώστε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις νέες ανάγκες της Αγοράς. Ο Λειτουργικός Διαχωρισμός των Δραστηριοτήτων της ΑΗΚ διασφαλίζει την ισότιμη αντιμετώπιση όλων των Συμμετεχόντων στην Αγορά, την πλήρη διαφάνεια και την αποφυγή σταυροειδών επιδοτήσεων. Η Μεταφορά και η Διανομή αποτελούν μονοπωλιακές δραστηριότητες με βάση τη Νομοθεσία και ρυθμίζονται από την ΡΑΕΚ, ενώ Παραγωγή και Προμήθεια δραστηριοποιούνται πλέον στον ελεύθερο ανταγωνισμό.
Το Φεβρουάριο 2022 υπογράφηκε το συμβόλαιο για την 6η Μονάδα Αεριοστροβίλων Συνδυασμένου Κύκλου στον ΗΣ Βασιλικού με συνολική μέγιστη δυναμικότητα 160MW. Η νέα Μονάδα Παραγωγής αναμένεται να τεθεί σε εμπορική λειτουργία πριν την καλοκαιρινή περίοδο του 2024. Η Μονάδα θα έχει ως κύριο καύσιμο το φυσικό αέριο, αλλά θα μπορεί να λειτουργεί και με διυλισμένο πετρέλαιο (diesel), ως εναλλακτικό καύσιμο.
Η ΑΗΚ Σήμερα
Φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ίδρυση της ΑΗΚ. Ο τομέας της ενέργειας, τόσο διεθνώς όσο και στην Κύπρο, αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, και η ΑΗΚ καλείται να ανταποκριθεί στο συνεχώς μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον και τις εντεινόμενες απαιτήσεις των ενδιαφερομένων μερών.
Η ΑΗΚ διαθέτει ένα σύγχρονο και αξιόπιστο σύστημα Μεταφοράς. Το Δίκτυο Μεταφοράς αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του Ηλεκτρικού Συστήματος της ΑΗΚ, αφού διασυνδέει τους Ηλεκτροπαραγωγούς Σταθμούς με το Δίκτυο Διανομής. Το δίκτυο αυτό αποτελείται από 62 Υποσταθμούς Μεταφοράς, 1150 χιλιόμετρα εναερίων γραμμών Ψηλής Τάσης και 212 χιλιόμετρα υπογείων καλωδίων.
Το Σύστημα Διανομής της ΑΗΚ, το οποίο συνδέει τους Σταθμούς Μεταφοράς με τα υποστατικά κατανάλωσης φορτίου, αποτελείται από 6.266 Υποσταθμούς Διανομής, 10.849 Εναέριους Μετασχηματιστές, 11.264 Km Υπογείων καλωδίων και 16.358 Km Εναερίων Γραμμών.
Με βάση απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για μετάβαση στην οικονομία του μηδενικού άνθρακα (μηδενικές εκπομπές ρύπων) μέχρι το 2050, ώστε να καταστεί η Ευρώπη πρώτη κλιματικά ουδέτερη περιοχή της υφηλίου, δρομολογήθηκε η ενσωμάτωση της πράσινης ενέργειας όπου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ο καταναλωτής. Αυτός μετατρέπεται πλέον σε ενεργό πελάτη, ο οποίος παράγει σχεδόν τις κατά μέσο όρο δικές του ενεργειακές ανάγκες.
Με βάση τα πιο πάνω, το δίκτυο μεταμορφώνεται από ένα σύστημα με καλώδια σε μια πλατφόρμα αμφίδρομης ροής ενέργειας και πληροφοριών. Με τον τρόπο αυτό, το Σύστημα Διανομής καθίσταται η κινητήριος δύναμη της ενεργειακής μετάβασης. Οι πτυχές στις οποίες βασίζεται η μεταμόρφωση του Δικτύου Διανομής, στον νέο του ρόλο, είναι η μετεξέλιξη του δικτύου, των επιχειρησιακών συστημάτων και του σχεδιασμού του, ώστε να μπορεί να υποστηρίζει την απαιτούμενη παρατηρησιμότητα, προβλεψιμότητα και λήψη αποφάσεων σε πραγματικό χρόνο.
Οι κύριες δράσεις οι οποίες συνδέονται με τα πιο πάνω και βρίσκονται υπό υλοποίηση, είναι συνοπτικά οι ακόλουθες:
- Σύνδεση και ενσωμάτωση των ΑΠΕ στο σύστημα
- Εφαρμογή Συστήματος MDMS (Meter Data Management System) – Σύστημα Καταγραφής και Διαχείρισης Μετρητικών Δεδομένων
- Μαζική εγκατάσταση 400.000 έξυπνων μετρητών μέχρι το 2026
- Εγκατάσταση Συστήματος Ελέγχου και Παρακολούθησης του Δικτύου και Προηγμένης Διαχείρισης του (SCADA/ADMS)
- Εκσυγχρονισμός εξοπλισμού και αυτοματοποίηση
- Μελέτη για τον ανασχεδιασμό του δικτύου και τη μετεξέλιξη του τη δεκαετία 2021-2030
Σήμερα, το 65% περίπου της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται από τον ΗΣ Βασιλικού και το 35% από τον ΗΣ Δεκέλειας. Στον ΗΣ Μονής, όπου οι ατμοηλεκτρικές μονάδες έχουν απενεργοποιηθεί, υπάρχουν μόνο εφεδρικές μονάδες (τέσσερεις αεριοστρόβιλοι ανοικτού κύκλου), κυρίως για σκοπούς αντιμετώπισης υψηλής ζήτησης ή/και έκτακτων περιστατικών.
Το καύσιμο που χρησιμοποιείται στις μονάδες παραγωγής της ΑΗΚ είναι το μαζούτ (σε όλες τις μονάδες του ΗΣ Δεκέλειας και τις ατμοηλεκτρικές μονάδες του ΗΣ Βασιλικού) και το ντίζελ (σε όλους τους αεριοστρόβιλους των ΗΣ Βασιλικού και Μονής). Με εξαίρεση τον αεριοστρόβιλο ανοικτού κύκλου στον ΗΣ Βασιλικού, σε όλες τις υπόλοιπες μονάδες παραγωγής του εν λόγω σταθμού βρίσκεται σήμερα σε τελικό στάδιο το έργο της μετατροπής/αναβάθμισής τους, προκειμένου να είναι έτοιμες να λειτουργήσουν με Φυσικό Αέριο (ΦΑ) όταν αυτό θα καταστεί διαθέσιμο στο νησί.
Η ΑΗΚ συμμετέχει με ποσοστό 30% στο μετοχικό κεφάλαιο της κοινοπραξίας που έχει δημιουργηθεί για την κατασκευή και λειτουργία των απαραίτητων υποδομών παραλαβής και αποθήκευσης υγροποιημένου ΦΑ. Η χρήση ΦΑ στην ηλεκτροπαραγωγή θα συμβάλει στη μείωση κατά 25%-30% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, με μείωση στο κόστος αγοράς αντίστοιχων δικαιωμάτων, καθώς και μείωση στις εκπομπές των βιομηχανικών ρύπων οξειδίων του αζώτου, οξειδίων του θείου και σκόνης.
Καθώς έχουμε απόλυτη εξάρτηση στην παραγωγή ενέργειας από το πετρέλαιο, είμαστε ευάλωτοι στις αυξήσεις της τιμής του στη διεθνή αγορά. Για το λόγο αυτό, η ΑΗΚ κάνει προσπάθειες για μείωση της εξάρτησής μας από τα ορυκτά καύσιμα και προωθεί τις ΑΠΕ. Εκτός από το ΦΒ Πάρκο στο Τσέρι, η ΑΗΚ ξεκίνησε την κατασκευή νέου ΦΒ Πάρκου ισχύος 12MW στην περιοχή Ακρωτηρίου στη Λεμεσό. Επίσης, στο πλαίσιο κοινοπραξίας μεταξύ ΑΗΚ και Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός της ανάπτυξης μεγάλου Φωτοβολταϊκού Πάρκου στην περιοχή Αχερά.
Παράλληλα, η ΑΗΚ, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία και εμπειρία της και σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, προχωρά με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε περισσότερα των τετρακοσίων σχολείων της Κύπρου. Επίσης έχει σχεδόν ολοκληρωθεί το έργο εγκατάστασης λαμπτήρων LED στον οδικό φωτισμό παγκύπρια.
Πέρα από την παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, στο πλαίσιο της αναπτυξιακής της πολιτικής, η ΑΗΚ επενδύει σε μια σειρά άλλων τομέων όπως αυτός της αφαλάτωσης, όπου η ΑΗΚ διαθέτει υψηλού επιπέδου τεχνογνωσία. Η ΑΗΚ λειτουργεί από το 2014 τη μεγαλύτερη Μονάδα Αφαλάτωσης στον ΗΣ Βασιλικού, με δυνατότητα παραγωγής 60.000 κυβικών μέτρων πόσιμου νερού τη μέρα, βοηθώντας σημαντικά το υδατικό ισοζύγιο της Κύπρου αφού όλη η παραγωγή διοχετεύεται στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων.
Επιπρόσθετα, η ΑΗΚ πρωτοπορεί στηρίζοντας την προσπάθεια εισαγωγής της ηλεκτροκίνησης στη χώρα μας. Η υπηρεσία e-charge έχει δημιουργηθεί από την ΑΗΚ πριν επτά χρόνια, με στόχο οι ιδιοκτήτες ηλεκτρικών οχημάτων να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστη φόρτιση του οχήματός τους σε χώρους δημόσιας χρήσης. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν σε λειτουργία 31 σταθμοί παγκύπρια και προγραμματίζεται η αγορά ακόμη 40 σταθμών φόρτισης, οι οποίοι θα εγκατασταθούν στη συνέχεια.
Η ΑΗΚ είναι ένας Οργανισμός Δημοσίου Δικαίου που ανήκει στο σύνολο όλων των Κυπρίων Πολιτών και ενεργεί στα πλαίσια του Νόμου που διέπουν τη λειτουργία του, ακολουθώντας πιστά τους κανόνες χρηστής διοίκησης.
H ευθύνη της Αρχής, ως πάροχος ηλεκτρικής Ενέργειας, επεκτείνεται πολύ πιο πέρα από την κύρια αποστολή της, την αξιόπιστη παροχή ενέργειας με ποιοτικές υπηρεσίες στους 600.000 περίπου πελάτες της. Έχει, επίσης, ευθύνη να κτίσει ένα καλύτερο μέλλον για όλους εφαρμόζοντας καλές πρακτικές στους κύριους τομείς διοίκησης με πλήρη συμμόρφωση με τον νέο Κώδικα Δημόσιας Διακυβέρνησης, που αποβλέπει μεταξύ άλλων στην χρηστή διοίκηση και στη μεγιστοποίηση της αξίας των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Οι συνεχείς και εντατικές προσπάθειες της Διοίκησης και Διεύθυνσης του Οργανισμού, στο πλαίσιο της στρατηγικής του για το σχεδιασμό και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού και ανθρωποκεντρικού συστήματος διαχείρισης βασισμένου σε διεθνή πρότυπα ποιότητας, ασφάλειας & υγείας, περιβάλλοντος, διαχείρισης κινδύνου και επιχειρησιακής συνέχειας, διασφαλίζει τη συνεχή βελτίωση και τη συμμόρφωση με τις πολύπλοκες απαιτήσεις των ρυθμιστικών και εποπτικών αρχών. Η εποπτεία του συστήματος από τις επιτροπές του Διοικητικού Συμβουλίου και τα πολλαπλά συστήματα ελέγχου και ανασκόπησης των αποτελεσμάτων, διασφαλίζουν την βέλτιστη αποτελεσματικότητα και την ικανοποίηση των στρατηγικών σκοπών και στόχων του Οργανισμού σε συνεχή βάση.
Στόχος της ΑΗΚ είναι η συνεχής αναβάθμιση των υπηρεσιών και της εξυπηρέτησης που προσφέρει στους πελάτες της, παραμένοντας μια οικονομικά υγιής και δρώσα επιχείρηση. Ικανή να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις των καιρών, μέσα από την υλοποίηση του επενδυτικού-αναπτυξιακού της σχεδιασμού, η ΑΗΚ αποτελεί τον στέρεο πυλώνα ενέργειας που χρειάζεται η Κύπρος.
